مقایسه هزینه توسعه نرم ‌افزار سفارشی و سیستم‌ سازهای Low-code / No-code

امروز روز ، یکی از مهم‌ ترین دغدغه‌ های سازمان ‌ها و شرکت‌ های فناوری در ایران و جهان، مدیریت هزینه ‌های تولید نرم‌ افزار و کاهش زمان توسعه پروژه ‌های نرم افزاری بوده است. با پیچیده شدن نیازهای تجاری و افزایش رقابت در بازار تحول دیجیتال، تصمیم ‌گیری میان دو رویکرد اصلی – توسعه سفارشی توسط تیم داخلی سازمان و ساخت نرم ‌افزار با استفاده از سیستم ‌سازها تبدیل به یک چالش راهبردی شده است.

توسعه سفارشی غالباً کنترل و انعطاف‌ پذیری بالاتری دارند ، اما هزینه زمان ، نیروی انسانی ، نگهداری ، و ریسک تغییرات منابع انسانی را به شدت افزایش می ‌دهد . در حالی ‌که سیستم‌ سازها با استفاده از الگوهای از پیش آماده، توسعه شماتیک ، و حذف کد نویسی گسترده، می‌ توانند هزینه تولید و نگهداری نرم ‌افزار را تا 40٪ الی 70٪ کاهش دهند.

این مقاله تلاش دارد با نگاهی مبتنی بر استاندارد PMBOK (Project Management Body of Knowledge) و تحلیل موردی از پروژه ‌های نرم ‌افزاری، راهکارهایی برای مدیریت مؤثر هزینه‌ ها و جلوگیری از دوباره‌ کاری‌ ها در هر دو روش ارائه دهد.

فصل اول: تعریف و مقایسه رویکرد ها

توسعه نرم‌ افزار سفارشی در سازمان

توسعه سفارشی به معنای ساخت یک نرم ‌افزار از صفر، متناسب با نیازهای خاص سازمان است. در این مدل، تیم داخلی یا پیمانکار بر کلیه مراحل چرخه عمر محصول از تحلیل سیستم ، طراحی ، توسعه ، تست تا استقرار و پشتیبانی نظارت کامل دارد.

فصل دوم: تحلیل هزینه‌ ها بر اساس استاندارد PMBOK

در PMBOK، مدیریت هزینه‌ ها یکی از ده حوزه دانشی اصلی است و شامل فرآیندهای برآورد هزینه (Estimate Costs)، تعیین بودجه (Determine Budget) و کنترل هزینه (Control Costs) می ‌شود.

مقایسه هزینه ‌ای بر مبنای ساختار سازمانی پروژه ‌ها

شاخص هزینه‌های	توسعه سفارشی	سیستم ساز
هزینه اولیه توسعه	بسیار بالا	پایین
هزینه نیروی انسانی	وابسته به تخصص های متعدد (UI/BE/FE/Test)	یک تیم کوچک چند مهارته
هزینه نگهداری و پشتیبانی	مداوم و پرهزینه	خودکار یا کم هزینه
هزینه آموزش کاربران	پایین	متوسط (با ابزار جدید)
ریسک دوباره کاری	زیاد (به ویژه در تغییر نیازها)	کم
سرعت رسیدن به بازار	پایین	بالا

براساس تحلیل‌ های جهانی (Gartner, 2024)، استفاده از سیستم‌ ساز می‌ تواند میانگین هزینه توسعه نرم ‌افزار را تا 65٪ کاهش و زمان عرضه به بازار را تا 5 برابر سریع ‌تر کند.

فصل سوم: مدیریت محدوده، زمان و هزینه پروژه (مطابق PMBOK)

الف) مدیریت محدوده (Scope Management)

در پروژه‌ های توسعه سفارشی، دامنه پروژه معمولاً در طول زمان گسترش می ‌یابد (Scope Creep)؛ زیرا ذی ‌نفعان نیازهای جدیدی مطرح می ‌کنند. در پروژه‌ های سیستم‌ ساز، به دلیل وجود مدل ‌های داده و کامپوننت‌ های از پیش طراحی شده، گسترش محدوده کنترل‌ شده‌ تر است.

ب) مدیریت زمان (Schedule Management)

تفاوت در فاز «زمان ‌بندی» به‌ وضوح قابل مشاهده است. در توسعه سنتی، طراحی UI، ساخت Backend و پیاده‌ سازی منطق تجاری نیازمند چندین تخصص هم ‌زمان است. تأخیر در یک بخش (مثلاً تاخیر فرانت ‌اند یا API) کل پروژه را عقب می‌ اندازد.

در سیستم ‌ساز، بیشتر این فعالیت‌ ها به‌ صورت خودکار انجام می ‌شود، بنابراین چرخه ارائه نسخه اولیه از چند ماه به چند هفته کاهش می ‌یابد.

ج) مدیریت هزینه (Cost Management)

مدیریت هزینه شامل برآورد، بودجه‌ بندی و کنترل هزینه‌ ها است. در پروژه‌ های سفارشی، انحراف هزینه‌ ای به ‌دلیل تغییر پرسنل یا تصمیمات معماری متداول است.

در مقابل، پروژه‌ های مبتنی بر Low-code با تکیه بر ابزارهای تحلیل داخلی پلتفرم، کنترل دقیقی بر هزینه دارند.

فصل چهارم: مدیریت کیفیت و ریسک در توسعه نرم ‌افزار

یکی از مهم‌ ترین حوزه‌ های PMBOK «مدیریت کیفیت» است. در پروژه‌ های سفارشی، حفظ یکپارچگی کیفیت کد میان اعضای مختلف بسیار دشوار است. فقدان مستند سازی مناسب یا خروج برنامه ‌نویس کلیدی می ‌تواند سال‌ ها هزینه ‌ی نگهداری را افزایش دهد.

در سیستم‌ سازها، استانداردهای کد نویسی ، تست و استقرار از ابتدا در هسته سیستم تعبیه شده ‌اند. پلتفرم‌ ها معمولاً امکاناتی چون تست خودکار، کنترل نسخه داخلی و دیباگر هوشمند دارند.

این موضوع منجر به کاهش 50٪ هزینه‌ های QA (کنترل کیفیت) می ‌شود.

مدیریت ریسک (Risk Management) نیز در PMBOK شامل شناسایی، تحلیل و پاسخ به ریسک ‌ها است. ریسک تغییر برنامه ‌نویسان در میانه پروژه یکی از پرهزینه‌ ترین موارد در توسعه سفارشی است. در سیستم ‌ساز، وابستگی به افراد بسیار کمتر است و تمام تغییرات در قالب شفاف ذخیره می ‌شود.

فصل چهارم: مدیریت کیفیت و ریسک در توسعه نرم ‌افزار

یکی از مهم‌ ترین حوزه‌ های PMBOK «مدیریت کیفیت» است. در پروژه‌ های سفارشی، حفظ یکپارچگی کیفیت کد میان اعضای مختلف بسیار دشوار است. فقدان مستند سازی مناسب یا خروج برنامه ‌نویس کلیدی می ‌تواند سال‌ ها هزینه ‌ی نگهداری را افزایش دهد.

در سیستم‌ سازها، استانداردهای کد نویسی ، تست و استقرار از ابتدا در هسته سیستم تعبیه شده ‌اند. پلتفرم‌ ها معمولاً امکاناتی چون تست خودکار، کنترل نسخه داخلی و دیباگر هوشمند دارند.

این موضوع منجر به کاهش 50٪ هزینه‌ های QA (کنترل کیفیت) می ‌شود.

مدیریت ریسک (Risk Management) نیز در PMBOK شامل شناسایی، تحلیل و پاسخ به ریسک ‌ها است. ریسک تغییر برنامه ‌نویسان در میانه پروژه یکی از پرهزینه‌ ترین موارد در توسعه سفارشی است. در سیستم ‌ساز، وابستگی به افراد بسیار کمتر است و تمام تغییرات در قالب شفاف ذخیره می ‌شود.

فصل پنجم: مدیریت منابع انسانی و ارتباطات در پروژه‌ های نرم‌ افزاری

در سیستم‌ های سفارشی، تیم شامل نقش ‌های متعدد است:

• تحلیل‌ گر سیستم
• طراح UI/UX
• توسعه ‌دهنده فرانت‌ اند
• توسعه ‌دهنده بک ‌اند
• تستر و DevOps

هر کدام از این نقش‌ ها به تعامل مستمر و انتقال دقیق دانش نیاز دارند. هرگونه اختلال در ارتباطات یا تغییر اعضای کلیدی، منجر به افزایش هزینه‌ های دوباره‌ کاری می ‌شود.

در مقابل، در پلتفرم‌ های Low-code و No-code، بسیاری از این نقش‌ ها ادغام می ‌شوند.

این ادغام منجر به کاهش 60٪ هزینه‌ های منابع انسانی و کاهش چشمگیر خطای تفسیر نیاز می ‌شود.

فصل ششم: مدیریت زیرساخت و کاربران نهایی

در پروژه‌ های سفارشی، هزینه‌ های خرید (مانند خرید سرور، ابزار تست، محیط ‌های توسعه و لایسنس ‌ها) بسیار قابل توجه است. در پروژه‌ های سیستم ‌ساز، این موارد می تواند از طریق پلتفرم ابری یا محیط SaaS تأمین‌ گردند.

کاهش هزینه‌ های زیرساختی به‌ طور متوسط 30٪ بر بودجه کل پروژه تأثیر مثبت می ‌گذارد.

از طرف دیگر، در حوزه مدیریت کاربران نهایی ، سیستم‌ سازها تجربه تعاملی سریع ‌تری فراهم می ‌کنند. مدیران می ‌توانند خروجی ‌های میانی را در همان محیط سیستم ‌ساز مشاهده کرده و بازخورد فوری ارائه دهند.

فصل هفتم: کاهش دوباره‌ کاری‌ ها و مدیریت تغییرات

یکی از بزرگ ‌ترین چالش‌ های پروژه‌ های نرم ‌افزاری، دوباره ‌کاری است. این پدیده معمولاً از سوء ‌تفاهم در نیازها، تغییر اعضای تیم یا عدم هم ‌زمانی تیم‌ های UI و Backend ناشی می ‌شود.

در پروژه‌ های سیستم ‌ساز، به دلیل وجود فرم ساز و مدل‌ های داده پیش ‌فرض، میزان دوباره‌ کاری تا 80٪ کاهش می ‌یابد.

همچنین، سیستم‌ سازهای مدرن معمولا امکان بازگردانی (rollback) و نسخه ‌بندی پروژه را فراهم می‌ کنند که باعث جلوگیری از اتلاف منابع در تغییرات اشتباه می ‌شود.

فصل هشتم: آینده سیستم‌ سازهای Low-code و No-code در ایران

تحولات بازار نرم ‌افزار در ایران نشان می ‌دهد که سازمان‌ ها به سمت خودکفایی در تولید نرم ‌افزارهای سازمانی بدون نیاز به برنامه‌ نویسی سنگین حرکت می‌ کنند.

ظهور پلتفرم‌ هایی که متناسب با ساختار داده‌ های داخلی سازمان، قابلیت «سیستم‌ سازی داده ‌محور» ارائه می ‌دهند، آینده‌ ای متفاوت را رقم می ‌زند.

پیش ‌بینی می ‌شود تا سال 2030 بیش از 75٪ نرم‌ افزارهای سازمانی در جهان به کمک سیستم‌ سازها تولید شوند. نقش توسعه‌ دهندگان نیز از «کد نویس خالص» به «طراح فرآیند و منطق تجاری» تغییر خواهد کرد.

فصل نهم: جمع ‌بندی تحلیلی و پیشنهادات راهبردی

1. از دید مدیریت پروژه

   ترکیب ابزارهای PMBOK با توسعه مبتنی بر سیستم‌ ساز برسا، بهترین تعادل میان کیفیت، سرعت و هزینه را به سازمان می ‌دهد.

2. از دید هزینه‌ سنجی

   هزینه کل پروژه نرم ‌افزار با استفاده از سیستم‌ ساز برسا، بین 40 تا 65 درصد کمتر از روش سفارشی است.

3. از دید تمرکز سازمانی

   سازمان‌ ها با استفاده از سیستم‌ ساز برسا می ‌توانند منابع انسانی خود را از فعالیت‌ های تکراری توسعه به سمت تحلیل داده و نوآوری دیجیتال سوق دهند.

4. از دید کاهش ریسک

   عدم وابستگی به افراد کلیدی، کاهش دوباره‌ کاری و کنترل‌ پذیری فنی پایدار از مهم‌ ترین مزایای سیستم ‌ساز برسا است.

5. آینده استراتژیک

   در چشم ‌انداز 5 سال آینده، سازمان‌ هایی که فرآیندهای خود را با پلتفرم ‌های Low-code/No-code سازگار سازند، نه‌ تنها هزینه کمتری می ‌پردازند، بلکه در سرعت پاسخ ‌گویی به تغییرات بازار چندین برابر برتری خواهند داشت.

نتیجه‌ گیری نهایی

مقایسه میان توسعه سفارشی و استفاده از سیستم‌ سازها نشان می‌ دهد که:

• سیستم‌ سازها راهکاری مدرن، اقتصادی و کارآمد برای کاهش هزینه و افزایش چابکی سازمانی ‌اند؛

• و ترکیب آنها با مدیریت منظم پروژه بر اساس PMBOK می‌ تواند ساختار هزینه و ریسک نرم ‌افزار را به شکل بنیادین متحول کند.

در نهایت، بهره‌ گیری از پلتفرم ‌های Low-code و No-code دیگر انتخاب نیست، بلکه ضرورتی استراتژیک برای آینده دیجیتال سازمان‌ ها محسوب می ‌شود.