دولت الکترونیک چیست؟ راهکار پیاده‌سازی ارکان آن

پیشرفت‌ فناوری اطلاعات، رابطه بین دولت و مردم را هم کاملاً تغییر داده است و این تحول در قالب چیزی به نام «دولت الکترونیک» شکل گرفته. دولت‌ها از این ابزار برای پاسخ به نیازها و انتظارات مردم استفاده می‌کنند و حالا این مفهوم در برنامه‌های توسعه و اصلاح نظام اداری کشور ما هم جایگاه خاصی پیدا کرده است.

دولت الکترونیک در واقع اکوسیستمی است که دولت‌ها با کمک فناوری‌های جدید ، برای ارائه خدمات مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به مردم ایجاد می‌کنند. این خدمات به شکل هوشمند و با کارایی بالا به شهروندان ارائه می‌شود.

یک تعریف ساده‌تر از دولت الکترونیک می‌خواهید؟ دولت الکترونیک یعنی خداحافظی با صف‌های طولانی و کاغذبازی‌های اداری! با استفاده از فناوری‌های جدید، دولت همه خدماتش را مستقیم و 24 ساعته به خانه‌های شهروندان می‌برد. دیگر نیازی نیست شهروندان برای هر کاری حضوری به اداره‌ها بروند. حالا همه چیز با سرعت بیشتر و خیال راحت‌تر انجام می‌شود.

اهداف دولت الکترونیک

با سرعت سرسام‌آور پیشرفت فناوری، دولت‌ها هم تصمیم گرفتند کمی مدرن‌تر شوند و از پشت میزهای قدیمی به دنیای دیجیتال نقل مکان کنند! دولت الکترونیک، همان ناجی هوشمندی است که قرار است روال کارهای اداری را از حالت کُند و خسته‌ کننده نجات بدهد. علاوه بر این، دولت الکترونیک مزایای دیگری هم دارد. پیاده‌سازی دولت الکترونیک فقط کار مردم را راحت‌تر نمی‌کند، بلکه باعث می‌شود سازمان‌های دولتی هم با قدرت بیشتری در صحنه حاضر شوند و کارها سریع‌تر، با نظم بیشتر و هزینه کمتر انجام شوند!
اهداف و مزایای دولت الکترونیک شامل این موارد می‌شود:

• حذف فرآیندهای پیچیده و کاهش بروکراسی
• ارائه خدمات دولتی به صورت دیجیتال و آسان
• اطلاع‌رسانی سریع و دقیق به شهروندان
• افزایش رضایت عمومی از خدمات دولت
• تقویت اقتدار و جایگاه ملی کشور
• بهبود کارایی و بهره‌وری سازمان‌ها
• تشویق به مشارکت گسترده‌تر مردم در امور دولتی
• افزایش شفافیت و کاهش فساد اداری
• تصمیم‌گیری سریع و مبتنی بر داده‌های دقیق
• کاهش آثار منفی بر محیط زیست با حذف کاغذبازی
• ایجاد فرصت‌های جدید برای کارآفرینی و نوآوری

این سیستم نه تنها کارها را ساده‌تر می‌کند، بلکه باعث تقویت تعامل بین دولت و مردم نیز می‌شود.

چه کسانی از دولت الکترونیک سود می‌برند؟

سه دسته اصلی از وجود دولت الکترونیک سود می‌برند: شهروندان، کسب ‌و کارها و شرکت‌های خصوصی و سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی. هدف اصلی این سیستم این است که همه خدمات دولتی را به شکلی الکترونیکی و ساده در دسترس مردم قرار دهد.

حالا دولت الکترونیک وظیفه دارد فرآیندها را ساده کند، دسترسی به خدمات را آسان کند و کارایی و اثربخشی را از طریق حذف لایه‌های مدیریتی اضافی به اوج برساند.

دولت الکترونیک با هدف تسهیل دسترسی و بهبود پاسخگویی، یکپارچه‌سازی سیستم‌ها را با دقت پیاده‌سازی می‌کند. از شفافیت اطلاعات تا ایجاد بینش نتیجه‌گرایی و افزایش خلاقیت، همه چیز در این دنیای دیجیتال در جریان است. با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و هوشمند، دولت الکترونیک توانسته است تجربه‌ای شگفت‌انگیز برای همه ذینفعان خود ایجاد کند و زندگی را از حالت پیچیده و کسل ‌کننده به دنیای دیجیتال سریع و کارآمد منتقل کند!

در ادامه نحوه کمک دولت الکترونیک به هر یک از این گروه‌های ذی‌نفعان را بررسی می‌کنیم:

شهروندان در دولت الکترونیک

اولویت دولت الکترونیک این است که خدمات را برای شهروندان ساده‌تر و سریع‌تر کند. به جای "دولت اداری"، حالا همه چیز حول "دولت سرویس‌گرا" می‌چرخد! یعنی خدمات آنلاینی که دقیقا نیازهای کاربران را هدف می‌گیرد. با الکترونیکی کردن فرآیندهای داخلی، دولت‌ها می‌توانند سرویس‌هایی سریع‌تر، ارزان‌تر و با شفافیت بیشتر ارائه بدهند و حتی خطاهای انسانی را به حداقل برسانند.

حالا در این دنیای دیجیتال، شهروندان می‌توانند از ثبت شرکت و دریافت مجوز تا پرداخت مالیات، عقد قرارداد و حتی مشارکت در انتخابات، همه را به راحتی از خانه و با چند کلیک انجام بدهند. در واقع، دیگه نیازی به رفتن به دفاتر دولتی و ایستادن در صف‌های طولانی نیست؛ دولت دیجیتال همه چیز را در دسترس شما قرار می‌دهد!

کسب و کارها و شرکت‌ها در دولت الکترونیک

کسب‌ و کارها و شرکت‌ها هم در دنیای دولت الکترونیک جایگاه ویژه‌ای دارند. از کارخانه‌ها و دفاتر مشاوره‌ای گرفته تا کسب‌ و کارهای صنعتی و خدماتی، همه می‌توانند مثل شهروندان عادی از این سیستم بهره ببرند. با این تحول، شرکت‌ها دیگر لازم نیست در پیچ‌ و خم‌های اداری گیر کنند؛ در عوض، می‌توانند به‌ صورت سریع، شفاف و با تعامل چابک با دولت، کسب‌ و کارشان را توسعه بدهند. از ثبت اسناد و دریافت مجوزها گرفته تا پرداخت‌های مالی و اعتباری، همه چیز با چند کلیک و بدون دردسر انجام می‌شود!

سازمان‌های دولتی و دستگاه‌ها در دولت الکترونیک

یکی ازمهم‌ترین ذی‌نفعان دولت الکترونیک، سازمان‌های دولتی و دستگاه‌ها هستند. این سیستم به آنها کمک می‌کند که فرآیندهای پیچیده و کاغذبازی‌های طولانی را کنار بگذارند و به شکل سریع و شفاف خدمات خود را ارائه دهند. با دولت الکترونیک، این نهادها می‌توانند سیستم‌های خودشان را یکپارچه کنند، کارایی و بهره‌وری را بالا ببرند و تعاملات داخلی و خارجی رو چابک‌تر کنند. همچنین وجود با شفافیت در انجام کارها، نظارت بر عملکرد سازمان‌ها راحت‌تر شده و دسترسی شهروندان به اطلاعات نیز آسان می‌گردد. در نتیجه، هم کارها سریع‌تر پیش می‌رود و هم رضایت مردم از خدمات دولتی بیشتر می‌شود!

ارکان دولت الکترونیک

برای رسیدن به دولت الکترونیک، باید همه ارکان فعال باشد، وگرنه این تحول دیجیتال به درستی کار نمی‌کند. ارکان دولت الکترونیک شامل شفافیت، کاربر محوری، داده‌ محوری، یکپارچگی و البته مشارکت هستند. یعنی همه چیز باید شفاف باشد، به دل کاربر بشیند، داده‌ها هوشمندانه استفاده شوند و همه چیز یکپارچه و هماهنگ باشد.

با ورود هوش مصنوعی، دستگاه‌های دولتی هم باید به سمت هوشمند شدن حرکت کنند. این هوشمندی باعث می‌شود که تصمیم‌گیری‌ها دقیق‌تر باشند، اطلاعات با سرعت بیشتری تحلیل شوند و خدمات به شکلی شخصی‌سازی ‌شده به شهروندان ارائه شوند. در دولت هوشمند مشکلات قبل از اینکه به بحران تبدیل شوند، پیش‌بینی شده و حل می‌گردند. بنابراین هوشمندی هم یکی از ارکان مهم دولت الکترونیک است.

در ادامه به تفصیل به توضیح هر کدام از این ارکان می‌پردازیم:

شفافیت در دولت الکترونیک

شفافیت در واقع ساده‌ترین و سریع‌ترین استراتژی برای ایجاد اعتماد و مبارزه با فساد است. سازمان‌ها می‌توانند با مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی، حق دسترسی آزاد مردم به اطلاعات را فراهم کنند. شفافیت زمانی به دست می‌آید که اطلاعات درست، به ‌موقع و با کیفیت مناسب ارائه شود. کمتر یا بیشتر از آن می‌شود عدم شفافیت، البته شفافیت الزاماً به معنای ارائه همه اطلاعات به همه افراد نیست.

درگاه شفافیت به شما این امکان را می‌دهد که داده‌ها را به‌ صورت فایل‌های ماشین‌خوان منتشر کنید، شهروندان درخواست اطلاعات دهند، شکایات را ثبت و پیگیری کنند و نظرسنجی‌های عمومی را مدیریت کنید.

کاربر محوری دولت الکترونیک

یکی از مهم‌ترین ارکان دولت الکترونیک، کاربر محور بودن این اکوسیستم است. یعنی همه چیز باید حول محور کاربر بچرخد و ساده، سریع و قابل فهم باشد. برای کاربر محور شدن، اولین قدم این است که دستگاه‌های اجرایی، تمام فرآیندها و خدماتشان را الکترونیکی کنند.

اما فقط الکترونیکی کردن کافی نیست! در قدم بعدی باید یک درگاه خدماتی یکپارچه و شسته‌ رفته هم باشد که همه شهروندان، از کاربر حرفه‌ای گرفته تا افرادی که هیچ سررشته‌ای از فناوری ندارند، بتوانند بدون دردسر از آن استفاده کنند.

درگاه خدمات باید طوری طراحی شود که استفاده از آن راحت باشد، دسترسی 24 ساعته داشته باشد و مهم‌تر از همه، قابلیت شفافیت و پاسخگویی را هم داشته باشد. یک کاربر وقتی وارد این سیستم می‌شود نباید احساس کند که در یک هزارتوی پیچیده گم شده؛ همه چیز باید راحت و قابل یادگیری باشد. تازه اینجا فقط بحث شهروندان عادی نیست، شما به عنوان یک نهاد و دستگاه دولتی، موظف هستید نگاهی مسئولانه به توان‌خواهان نیز داشته باشید؛ از معلولین و سالمندان گرفته تا مهاجرین و کودکان. باید یک طراحی ساده و هوشمندانه داشته باشیم که همه بتوانند به راحتی از خدمات دولتی بدون هیچ مشکلی بهره‌مند شوند.

در نهایت، برای اینکه یک سیستم واقعا کاربر محور باشد، باید ابزارهایی مثل احراز هویت یکپارچه، پیگیری شکایات، پرسش و پاسخ آنلاین و ویژگی‌های دیگری را به آسانی به شهروندان ارائه دهد. مهمترین مولفه برای ارزیابی کارایی یک درگاه خدمت ، میزان بلوغ قابلیت کاربردپذیری (Usability) است که تعیین کننده درجه آسانی استفاده از درگاه خدمت می‌باشد، است.

داده‌ محوری دولت الکترونیک

یکی از ارکان کلیدی دولت الکترونیک، دولت داده‌ محور است. در این نوع دولت، داده‌ها به ‌عنوان قلب تصمیم‌گیری‌ها عمل می‌کنند. یعنی هر تصمیم، برنامه‌ریزی و اقدامی در سازمان‌ها بر پایه تحلیل دقیق داده‌ها انجام می‌شود. این رویکرد به دولت‌ها کمک می‌کند تا سریع‌تر و هوشمندتر عمل کنند، منابع را بهینه‌تر مدیریت کنند و خدمات بهتری به شهروندان ارائه دهند. در دولت داده‌ محور، هر گام با اطلاعات دقیق همراه است و این به معنای تصمیم‌گیری‌های مؤثرتر، شفاف‌تر و قابل‌ اعتمادتر است که در نهایت باعث پیشرفت و توسعه می‌شود.

یکپارچگی در دولت الکترونیک

با توسعه فناوری اطلاعات و ضرورت الکترونیکی شدن فرایندها در سازمان‌ها، سامانه‌های متعددی در سطح دولت شکل گرفته‌اند. اما بسیاری از این سامانه‌ها به‌ صورت جزیره‌ای عمل می‌کنند و این پراکندگی اطلاعات باعث افزایش هزینه‌های بین سازمانی می‌شود. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پروژه‌های دولت الکترونیک، حرکت به سمت یکپارچگی و تعامل‌پذیری بین سازمانی است. تعامل‌پذیری (Interoperability) به معنی توانایی سامانه‌ها و سازمان‌های مختلف برای کار کردن با یکدیگر است.

سازمان فناوری اطلاعات در سال‌های اخیر زیرساخت‌هایی مانند شبکه ملی اطلاعات، مراکز داده و سامانه‌هایی برای تبادل داده بین سازمان‌ها مثل (GSB) ایجاد کرده و با ارائه سرویس‌های پایه‌ای نظیر سرویس‌های شاهکار، کد پستی و استعلام مدرک تحصیلی، گام بزرگی در ایجاد استانداردهای تعامل‌پذیری برداشته است.

مشارکت مردمی در دولت الکترونیک

مشارکت مردمی در جهان به سرعت در حال رشد است. با گسترش شبکه‌های اجتماعی، کشورهای مختلف از این فرصت استفاده می‌کنند تا مردم را در تصمیم‌گیری‌ها دخیل کنند و روندهای مشارکتی را بهبود ببخشند. این تغییرات از طریق داده‌های باز دولتی، مشاوره‌های آنلاین و ابزارهای فناوری اطلاعات به‌ صورت چندمنظوره اتفاق می‌افتد.

ابزارها و برنامه‌های مشارکت الکترونیکی هر روز بیشتر می‌شوند و هدفشان پاسخگویی به نیازهای متنوع جامعه است. این امر به تقویت همکاری میان دولت و مردم کمک می‌کند و تمرکز بیشتری بر خواسته‌های شهروندان دارد.

شاخص مشارکت الکترونیک، که به‌ عنوان یک معیار مهم در گزارش توسعه دولت الکترونیک سازمان ملل شناخته می‌شود، میزان استفاده از خدمات آنلاین را برای ارائه اطلاعات از سوی دولت، تعامل با ذینفعان و مشارکت در فرآیندهای تصمیم‌گیری ارزیابی می‌کند.

متأسفانه، کشور ما ایران در مقایسه با متوسط جهانی در وضعیت خوبی قرار ندارد. هرچند که برخی از نهادها از رسانه‌های اجتماعی برای ارتباط با مردم استفاده می‌کنند، اما هنوز نیاز به تغییرات اساسی در سیاست‌ها و اقدام‌ها احساس می‌شود.

در برسا، ما به‌منظور افزایش مشارکت مردمی، محصولاتی طراحی کرده‌ایم که می‌تواند به شما در این راستا کمک کند:

هوشمندی در دولت الکترونیک

دولت الکترونیک با هدف بهبود خدمات دولتی به شهروندان معرفی شد، اما با پیشرفت فناوری‌های نوینی مثل شبکه‌های ابری، بیگ دیتا و داده‌کاوی، دولت هوشمند به عنوان نسل جدید وارد میدان شد. دولت هوشمند از این فناوری‌ها برای ایجاد ساختاری چابک، انعطاف‌پذیر و با تعامل‌پذیری بالا استفاده می‌کند تا خدمات شخصی‌سازی شده و تصمیم‌سازی‌های مبتنی بر تحلیل‌های هوشمند را ارائه دهد. هدف اصلی دولت هوشمند، بهبود کارایی، نوآوری و شفافیت است. اهداف دیگر دولت هوشمند عبارتند از:

• افزایش مشارکت مردمی
• تصمیم‌گیری بر اساس داده‌های مکان‌محور
• پردازش داده‌های حجیم برای مدل‌سازی کسب ‌و کارهای جدید
• تسهیل نوآوری و رقابت‌پذیری
• اشتراک‌گذاری اطلاعات و یکپارچه‌سازی پایگاه‌های داده
• تحلیل هوشمند برای رفع چالش‌های کسب‌وکاری
• پیش‌بینی‌های هوشمند کسب‌وکار

خلاصه

دولت الکترونیک یعنی انقلاب در نحوه ارائه خدمات دولتی! با استفاده از فناوری اطلاعات، دولت‌ها می‌توانند سریع‌تر، شفاف‌تر و هوشمندتر عمل کنند. هدف اصلی چیست؟ کاهش بوروکراسی‌های پیچیده، ارائه خدمات با کیفیت‌تر و جلب مشارکت واقعی مردم در تصمیم‌گیری‌ها. ارکان این تحول شامل شفافیت، کاربرمحوری، داده‌محوری، یکپارچگی، مشارکت مردمی و هوشمندی است که همگی به ایجاد دولتی کارآمدتر و پاسخگوتر منجر می‌شوند.

برسا با ارائه راهکار پیاده‌سازی دولت هوشمند ، سازمان‌ها را به سمت تعامل‌پذیری بیشتر و مدیریت هوشمندانه داده‌ها هدایت می‌کند. این راهکار شامل پیاده‌سازی پنجره واحد خدمات ، فرآیندهای خدمات و مجوزات ، مخزن یکپارچه سرویس‌های دولت و پیشخوان دولت است که به تسهیل تبادل داده بین سازمان‌ها و ارتقای خدمات الکترونیکی کمک می‌کند. با برسا، نهادهای دولتی می‌توانند در مسیر شفافیت، مشارکت مردمی و امنیت اطلاعات، گام‌های مؤثرتری بردارند تا نهایتاً دولتی کارآمدتر و هوشمندتر داشته باشیم.